Statik Posturografi

Statik Posturografi

Statik posturografide, platform üzerinde sabit ayakta duran bireyde, gözler açık ve kapalı olacak şekilde ölçüm yapılarak, ağırlık merkezindeki değişimler değerlendirilir. Statik posturografide, platform üzerindeki kristal yapıdaki alıcılara uygulanan basınç miktarı ile orantılı olarak elektrik üretebilme özelliği sayesinde kayıtlama yapılmaktadır. Cihazın yazılımında, statik denge parametrelerini ölçen protokoller bulunmaktadır. Statik platform testleri, Romberg muayenesi ile elde edilen bilgilerin sayısal sonuçlarını verir. Dolayısıyla Romberg testi normal olmasına karşın, postural dengesizlikten yakınan hastaların değerlendirilmesinde yararlıdır.

Romberg testinde bir yöne doğru düşme görülen hastanın, statik posturografi tetkikinde, büyük amplütüdlü çok yönlü salınım (sway) görülür. Statik Posturografi, günlük yaşam sırasında yapılan hareketleri simule ederken dengeyi sayısal değerler ile ölçen bir tekniktir. Hasta, platform üzerinde durur, vertikal ve horizontal güçler ölçülür, bu ölçüm, postural salınım aktivitesinin indirekt bir ölçümüdür. Ölçümler, denge skorları olarak bize verilir. Değerlendirme öncesi, sistem kalibrasyonu yapılmalıdır. Ardından bireyin kimlik bilgileri ve kullanıcı bilgileri gibi bilgiler kayıt için sisteme girilir. Birey, ayakkabısız olmalı ve kaymayan çorap giymelidir. Standart ayak pozisyonu (medial malleol horizontal (yatay) çizgide ve ayaklar lateral rotasyon yapacak şekilde) ayarlanmalıdır. Ardından açılan test listesinden istenen test seçilerek işleme başlanır.

Statik Posturografi’de Kullanılan Test Protokolleri

Temel Test Protokolleri:

1. Modifiye Denge Duyu İnteraksiyonu Klinik Testi (modified clinical test of sensory interaction balance – mCTSIB)
2. Stabilite Limitleri (Limits of Stability)
3. Ritmik Ağırlık Aktarma (Rhythmic Weight Shift-RWS)

 Tamamlayıcı Test Protokolleri:

1. Çömelerek Ağırlık Taşıma (Weight Bearing Squat-WBS)
2. Tek Taraflı Duruş (Unilateral Stance-US)
3. Otur Kalk (Sit to Stand-STS)
4. Düz Yürüme (Walk Across-WA)
5. Tandem Yürüyüş (Tandem Walk-TW)
6. Adım/Hızlı Dönme (Step/Quick Turn-SQT)
7. Adım Yukarı/Aşağı (Step Up/Over-SUO)
8. Öne Hamle (Forward Lunge-FL)

Modifiye Denge Duyu İnteraksiyonu Klinik Testi (Modified Clinical Test Of Sensory İnteraction Balance – mCTSIB)

Hasta, standart ayak pozisyonunda ayakta ve dik durmalıdır. Hastaya elektronik platform üzerinde 4 pozisyon uygulanır:

1. Gözler açık – sert yüzey
2. Gözler kapalı – sert yüzey
3. Gözler açık – elastik – stabil olmayan yüzey
4. Gözler kapalı – elastik – stabil olmayan yüzey

Platform, sert destektir. Platforma elastik (köpük) yastık konularak, taban elastik hale getirilir.

Her pozisyon için duyusal analiz oranları (skorları) hesaplanır:

a) somatosensoriyel skor: durum 2 ile durum 1 denge skorlarını karşılaştırır, hasta gözlerini kapattığında stabilite kaybını ölçer. Somatosensoriyel girdinin kullanımı, sert taban üzerinde, gözlerin açık ve kapalı olma oranı ile yansıtılır. Bu ölçüm, klasik Romberg quotient (bölüm)’e karşılık gelir. Somatosensoriyel girdiler, gözlerin açık ve kapalı olduğu her iki durumda da, dengenin kontrolüne yardımcı olur. Eğer hasta dengesini sağlamak için somatosensoriyel girdilerden daha çok görsel girdilere bağımlı ise, gözler kapatıldığında salınımda belirgin artış olur.  Somatosensoriyel skor düşük ise, fikse destek yüzeyi üzerinde duruş sırasında dengeyi kontrol eden somatosensoriyel girdilerin sağlanmasında sorun var demektir.  

b) görsel skor: durum 3’ü durum 1 ile karşılaştırır, normalde baskın olan somatosensoriyel girdi bozulduğunda stabilite kaybını ölçer. Hasta eğer somatosensoriyel girdi yokluğunda (yani elastik yüzeyde) görmesini de kullanamıyorsa, salınım artar.

c) vestibüler skor: durum 4’ü durum 1 ile karşılaştırır. Görsel ve somatosensoriyel girdiler simultane olarak eksik ise, stabilitedeki kaybı ölçer. Kullanışlı somatosensoriyel girdiler elastik yüzey nedeniyle, görsel girdiler de gözlerin kapatılması ile kesintiye uğrar. Vestibüler disfonksiyonu olan hasta, somatosensoriyel ve görsel girdilerin yokluğunda instabilite yaşayacaktır.

Yukarıda söz edilen dört standart pozisyonun her birinde, onar saniyelik üçer deneme yapılır. Cihaz, sonuçları analiz eder ve Ağırlık Merkezinin (Center of Gravity – COG) Salınım Hızı (Sway Velovity) olarak verir. Bu değer, ağırlık merkezinin, test boyunca, merkezden ne kadar uzağa salındığını derece cinsinden gösteren ve hız olarak ifade edilen bir değerdir. Bireyin tüm yönlere olan salınım hızları toplanarak deneme süresi olan on saniyeye bölünerek toplam skor elde edilir. Ağırlık merkezi salınım puanı, bireyin normal dengede kalabilme hedefini ne kadar iyi tamamladığını gösterir. Puanın düşük olması, az hareket olduğunu gösterir ve olumlu sonuçtur, puanın yüksek olması ise, hareketin fazla olduğunu gösterir ve olumsuz sonuçtur. mCTSIB testi, duyusal durumdaki genel sonucu göstermektedir, anormal sonuçlar, tek tek duyusal bozukluğu (somatosensoriyel, görsel, vestibüler) göstermez. Normal bireyler, sert yüzeyde gözler açık veya kapalı iken, benzer miktarda salınım gösterirler, eğer gözler kapatıldığında belirgin salınım artışı oluyorsa, somatosensoriyel girdilerin kullanımında sorun var demektir. Normal bireyler, yumuşak zeminde gözler açık veya kapalı iken, sert yüzeye göre daha fazla salınım gösterirler, ama unstabil olmazlar veya düşmezler. Stabil olmayan yüzeyde, gözler açık ayakta dururken denge bozulduğunda, görsel bilgi kullanmada güçlük çekildiği veya alt ekstremitelerde kas-iskelet problemi düşünülmelidir. Bu test, duyusal bilgilerin sağlanmasında yetersizlik olduğunu göstermektedir. Ancak, salınımlar fazla ise, motor sorunlar da olabileceği akla getirilmelidir (merkezi sinir sistemi veya kas-iskelet sistemi sorunları).  

Gözler açık, sert yüzey: bu pozisyon, diğer üç pozisyon ile karşılaştırılacak standart pozisyondur. Somatosensoriyel, görsel ve vestibüler duyu sistemlerinden girdiler düzgün bir şekilde alınmaktadır. Bu pozisyonda normal bireyler salınım göstermezler.

Gözler kapalı, sert yüzey: somatosensoriyel ve vestibüler girdiler mevcuttur, görsel girdi yoktur. Salınım fazla olursa, somatosensoriyel algılama sorunu düşünülür.

Gözler açık, stabil olmayan yüzey: yüzey stabil olmadığı için, somatosensoriyel girdiler bozulmuştur, Dengeyi korumak için, görsel ve vestibüler girdilerden yararlanılır. Normal bireyler, yumuşak yüzeyde, sert yüzeye göre daha fazla salınım gösterirler.

Gözler kapalı, stabil olmayan yüzey: görsel girdi yoktur, yüzey stabil olmadığı için, somatosensoriyel girdiler de bozuktur, sadece vestibüler girdiler doğru olarak mevcuttur. Normal bireyler, bu pozisyonda belirgin olarak daha fazla salınım gösterir ancak dengesiz hale gelmezler.

Stabilite Sınırları Testi (Limits of Stability)

Hastanın, ağırlık merkezini istemli olarak götürebildiği maksimum uzaklıktır. Hasta, platform üzerinde ayaklar birbirine paralel olarak durur. Başlama sesi ile ulaşmak istenen hedefe doğru hareket eder, Belden veya dizden bükülme yapmamalı, parmak veya topuk kaldırmamalı, başla komutunu aldığında hedefe mümkün olduğunca hızlı ve düz bir çizgi şeklinde gitmeli ve orada bir süre beklemelidir. Cihaz, sonuçları, yaşa uygun standart değerler ile karşılaştırarak analiz eder. Analiz sonuçları:

Reaksiyon zamanı: başlama komutu ile hastanın harekete başlaması arasında geçen süredir (sn.).

Hareket hızı: hareket sırasında ağırlık merkezinin saniyede yaptığı hızdır, derece/saniye olarak verilir. Yüksek puanlar olumlu, düşük puanlar olumsuz sonuçlardır.

Yön kontrolü: gösterilen hedef doğrultusunda ne kadar düzgün bir yol izlendiğini verir (% olarak).

Ulaşılan son nokta: dengeyi yitirmeden ulaşılabilen son noktadır (% olarak).

Maksimum son nokta: hastanın maksimum ulaşabileceği son noktadır (% olarak).

Ritmik Ağırlık Aktarma Testi (Rhythmic Weight Shift-RWS)

Hastanın ağırlık merkezini, yavaş (1 sn), orta (2 sn) ve hızlı (3 sn) olmak üzere üç farklı hızda, ön-arka ve lateral doğrultularda aktarabilme yeteneğini verir.

Çömelerek Ağırlık Taşıma (Weight Bearing Squat-WBS)

Dört farklı pozisyonda (diz 0 derece ekstansiyonda, 30-60 ve 90 derece fleksiyonda) ayaklara aktarılan vücut ağırlığı oranı ölçülür. Sonuçlar, her pozisyon için WBS simetri yüzdesi olarak verilir. Ağırlık aktarma simetri yüzdesi, sağ veya sol alt ekstremitedeki ağırlığın toplam vücut ağırlığına oranlanmasıdır (% olarak). Fleksiyon derecesi arttıkça, dik pozisyonda saptanamayacak bozulma riski artmaktadır.

Tek Taraflı Duruş (Unilateral Stance-US)

Hastadan, tek ayak üzerinde, eller kalçada olacak şekilde, dengeyi koruyarak sabit kalması istenir. Her iki ayak için, onar saniyeden üçer deneme yapılır. Salınım miktarı, salınım hızı olarak isimlendirilir, ağırlık merkezi tarafından kat edilen mesafenin deneme süresine oranıdır. Salınım ne kadar fazla ise, salınım hızı puanı da o kadar yüksektir.

Otur Kalk Testi (Sit to Stand-STS)

Oturur pozisyondan ayağa kalkarken ortaya çıkan denge parametrelerini verir. Başla komutu ile hasta olabildiğince hızlı ve dengeli bir biçimde ayağa kalkmalı ve test sonuna kadar sabit kalmalıdır. Sonuçlar; ağırlık aktarma süresi, yükselme indeksi, salınım hızı ve simetri oranı olarak verilmektedir.

Düz Yürüme testi (Walk Across-WA)

Hastanın yürürken ortaya çıkardığı denge parametrelerini verir. Hastadan platform üzerinden hızlıca karşı tarafa yürümesi istenir. Üç tekrar yaptırılır. Sonuçlar; adım genişliği, adım uzunluğu, hız ve adım uzunluğu simetrisi olarak verilir.    

Ardışık Adım Yürüyüş Testi (Tandem Walk-TW)

Hasta, platform üzerinde ardışık adım yani tandem yürüyüş yapar. Üç deneme yapılır. Sonuçlar; adım genişliği, hız ve son salınım değeri olarak verilir.

Adım/Hızlı Dönme Testi (Step/Quick Turn-SQT)

Hastanın sağdan ve soldan hızlıca 180 derece dönerken yaptığı hareketin performansı değerlendirilir. Sonuçlar; dönüş süresi, dönüş süresi farkı, dönüş salınımı ve dönüş salınım farkı olarak verilir.

Adım Yukarı/Aşağı Testi (Step Up/Over-SUO)

Hasta bir basamak veya yüksekliği aşarken denge parametreleri değerlendirilir. Sonuçlar; kaldırma göstergesi, kaldırma göstergesi farkı, hareket süresi, hareket süresi farkı, etki indeksi ve etki indeksi farkı olarak verilir.

Öne Hamle Testi (Forward Lunge-FL)

Birey, bir bacağı ile öne hamle yapar, ardından ayakta durma pozisyonuna geri döner. Sonuçlar; mesafe, mesafe farkı, etki indeksi, etki indeksi farkı, temas süresi, temas süresi farkı, kuvvet itmesi, dikey kuvvet ve kuvvet itme farkı olarak verilir.

Denge Skorları

Denge skoru, hastanın ön-arka ve lateral salınımının pik amplitüdünün, teorik stabilite limitlerine göre olan yüzdesini verir. Hastanın teorik stabilite limitleri, yerçekimi merkezinin maksimum öne ve arkaya ve yanlara sallanım açılarıdır. Denge skorları 100 rakamına yakın olduğunda, sallanımın az olduğunu, sıfır olduğunda ise sallanımın stabilite limitine yakın olduğunu gösterir. Stabilite limitlerinden başlayarak, denge skorları, ön-arka ve lateral yönlerde ölçülür.